آزمایشگاه های تشخیصی موسساتی علمی،کاربردی وپژوهشی هستند که با آنالیز نمودن نمونه های بدن بیماران اطلاعات باارزشی را درخصوص سلامت ،ایمنی ،درمان ومراقبت تامین می نمایند. از انجاییکه منابع نمونه هااز بافتها،سلولها ومایعات بیولوژیک (زیستی)است بنابرتعریف آزمایشگاه پاتوبیولوژی نامیده می شوند. مشاهدات واعمال آزمایشگاهای پاتوبیولوژی برعینی بودن objective))واستوار است ودرآن بیشتر موارد باکمیت ومقدار سنجیده میشود وبنابرآنچه طبیبان براساس دانش ذهنی وعلایمی(subjective)تشخیص می دهند تفاوت های ماهوی قابل توجه ای دارند. درطب امروز آنچه در پاراکلینیک(آزمایشگاهها)رادیوگرافی وسایر بخش ها انجام می شود ومهمترین واصیل ترین اطلاعات را برای تشخیص بیماری . درمان و مراقبت برای پزشکان وسامانه های سلامت وبهداشت هرکشور فراهم می آورند دربیشتر موارد تفسیروتاویل اطلاعات استخراج شده نیز به نحو مقتضی برای HCW بیان می شود. دربحران اخیر جهانی شدن-شیوع Corvid19 این آزمایشگاهها بودند (آزمایشگاههای ژنی-مولکولی)که اولین قدمها را درشناخت وعنوان کردن ویروس برداشتند ودر طول زمان از آغاز پزشکی نوین نزدیک به دوقرن نقش کلیدی آزمایشگاهها درشناخت بیماریها ودرمان برکسی پوشیده نیست. کشف الکل ( اتانول) واسید سولفوریک توسط ذکریای رازی ومجموعه اعمال شناختی آزمایشگاهی که توسط اسماعیل جرجانی انجام شد مربوط به قرن های دور ومیانه ازتاریخ تمدن بشر نقش مشاهده عینی (بالینی) نمونه بیماران را نشان میدهد . شناخت آزمایشگاهی باسیل مولد سل توسط روبرت کخ وبسیاری از جرم های بیماری زا از جمله تحولاتی هستند که در یکی دو قرن اخیر پایه های علوم پزشکی نوین بر آن استوار هستند .آزمایشگاههای امروزی که در بیشتر موارد به سامانه های پیشرفته واتوماسیون مجهزند در زمانهای بسیار کوتاه و باورنکردنی اطلاعات با ارزشی رابرای تشخیص و درمان زود هنگام بیماری ازنمونه ها تولید می کنند. آنالایزرهای پرقدرت وقابل اعتماد روازنه میلیونها داده (Data)را پردازش کرده وپس از تایید صحت واعتباربخشی جواب ها را دردسترس مصرف کنندگان خدمت قرار می دهند.سیستم های کمی لومینوسنت، فلورسنت و آنالایزورهای مبتنی بر رنگ سنجی از دیگر نمونه ها می باشند . آنالایزرهای قابل اعتمادخون شناسی ازجمله شمارشگرهای سلولی دریک دقیقه بیش از ۳۰پارامتر (اندیکس های خون )راآماده می کنند سیستم های فلوسیتومتری علاوه بر پردازش سلولی می توانند برخی مارکرها(نشانگرهای)بدخیمی رابرسلولهای خون شناسایی وگزارش نمایند. آنالایزرهای انعقادی که دربیشتر موارد ازسامانه های پیشرفته (closed)بهره میبرند می توانند زمانهای کمتر از ثانیه را در تفسیر آزمایشات انعقادی بیان کنند وبا پردازش اطلاعات حتی مقدار (Dose)ودوره درمان (duration)رانیز برای پزشک تفسیر نمایند. آزمایشگاههای ژنی،مولکولی در سه دهه گذشته و تاکنون آنچنان پیشرفت های قابل توجه نموده اند که در یک تا دوساعت توان شناخت اکثر عوامل بیماری زا ، ژن های مولد بیماری ومقاومت دارویی وحتی نقشه ژنومیک عوامل بیماری را ترسیم می نمایند. آنچه امروزه بوسیله سیستم های پی سی آر(PCR)وRT-PCR انجام می شود. موید این نظریه است که آزمایشگاههای هزاره سوم عمدتا برپاشنه ژنی ،مولکولی می چرخند وبااین روش ها می توان افق های روشن تری را درتشخیص وبیش آگهی بیماری ها حاصل نمود. آزمایشگاههای میکروب شناسی بالینی اگرچه در بخشی نیازمند به روش های کلاسیک است ولی پیشرفت های غیرقابل تصوری که در میکروب شناسی بالینی وایمنولوژی صورت گرفته است شناخت اکثر جرمهای بیماری زا درمایعات بدن (خون ومایع مغزی نخاعی(CSF))را در زمان کوتاهی بوسیله سیستم های کشت خون BACTEC(BD) و BACTIALERT(BIOMERIUX) توانسته اند به زمانی کمتراز ۲۴ساعت تقلیل دهند بعنوان مثال شناخت عامل تب مالت(بروسلوز)که در روش کلاسیک گاهی تا۳۰روز زمان می برد امروزه دراین سیستم ها به۳تا۵روز تقلیل یافته است که همراهی این سیستم ها با روش های ژنی مولکولی زمان شناخت رابه ساعت تقلیل داده است. سیستم های شناختی درون بافتی وسلولی جرمها (*FISH) علاوه برشناخت میکروبهای مهاجم در درون سلولها وبافتها در زمان کوتاه می توانند کمک شایانی را درشناخت عوامل مولد عفونت بنمایید بعلاوه در شناخت جابجایی و شکست کروموزوم ها در بدخیمی ها کمک های شایانی می نماید . شاید پیشرفته ترین وجسورانه ترین که یک پدیده ماورا نو) NOVEL) شناسایی میکروبها وبرخی عناصر ومولکولهای ناشناس است سیستم MALDi-TOF *می باشد که بادقت وسرعت وصحت بالایی نسبت به شناخت جرمهای مهاجم وعناصر ومولکولهای مزاحم حیات می پردازد. درعرصه آسیب شناسی تشریحی پاتولوژیست ها به پیشرفت های شگرفی دست یافته اند وهمانگونه که انتظار می رفت آسیب شناسان بالینی وتشریحی همچون گذشته نقش بی بدیل خود را درشناخت پایه ای بیماری ها برمبنای تغییرات سلولی وژنومی به خوبی ایفا می نمایند.نتایج حاصل از آسیب شناسی تشریحی قبل وبعداز اعمال جراحی (biopsy )ونیز مطالعات کالبدشکافی()AUTOPSY درگذشته وحال نقش کلیدی درتشخیص زود هنگام بیماری داشته ودارد.امروزه درعرصه پاتولوژی تشریحی بااستفاده ازسخت افزارهای بروزشده ونرم افزارهای علمی وتجربی تشخیص بیماری ها را آسان نموده اند. استفاده از روشهای (IHC) که برای شناخت نشانگرهای توده ای(TUMORMARKER) استفاده می شود. بکارگیری روش FISH درشناسایی برخی مارکرها وپاتوژنها وتغییرات کروموزومی ازاهمیت زیادی برخوردار است که همه با دستهای توانا متفکران ودانشمندان رشته آسیب شناسی تشریحی بالینی امکان پذیر شده است. آنچه گفته شدوناگفته های بسیار در پرتو دانش ومهارت صاحبان فن آزمایشگاهها(پاتولوژیست های بالینی،تشریحی)دانشمندان علوم آزمایشگاهی بالینی CLSD فن اوران علوم آزمایشگاهی و وابسته امکان پذیر است. کسانی که همیشه مانند چرخ دنده های ساعت در پشت صفحه پنهان هستند وسنجش زمان رابدون ایستایی انجام می دهند ولی آنچه در نگاه ومنظر می آید حرکت عقربه ها است وآنچه امروز هویت علمی وعملی آزمایشگاههای پاتوبیولوژی را تهدید می نماید عدم ارایه امکانات لازم توسط مدیران سلامت است. باید بهوش باشیم اگر بخواهیم در بحرانهای جهانی بهداشتی مانند : (پاندمی CVID19-2020) ویا در اینده نچندان دور آنفلوانزاهای جهش یافته وباهای جهان شمول وحتی جنگ های بیولوژیک ازقافله علم روز عقب نمانیم ازهم اکنون برحقوق مادی ومعنوی این بخش عظیم از صنعت بهداشت ودرمان توجه کافی ومبذول داریم . FISH: Fluorescents in in situ hybridization MALDI-TOF: Matrix assisted layser desorption ionization - time of flight